NA GRANICY. Codzienność w podzielonym regionie

Niniejsza, bogato ilustrowana publikacja, towarzysząca wystawie „Na granicy. Codzienność w podzielonym regionie”, umożliwia szersze spojrzenie na wielowątkową tematykę podziału Górnego Śląska w latach 1922–1939. Siedem tekstów, które wyszły spod pióra uznanych historyków, publicystów i literaturoznawców, odnosi się do pięciu modułów tematycznych wystawy. Przedstawiają one genezę polsko-niemieckiego konfliktu o region, analizują postanowienia konwencji genewskiej o Górnym Śląsku, opisują życie codzienne nad kuriozalną granicą, zarysowują polsko-niemiecką rywalizację w regionie oraz odpowiadają na pytanie, na ile żywa pozostaje pamięć o okresie jego podziału.

W połowie 1922 roku ludność Górnego Śląska znalazła się w zupełnie nowej dla siebie sytuacji. Region został bowiem przecięty granicą, która w takiej formie nigdy wcześniej nie istniała. Choć po zakończeniu I wojny światowej wiele europejskich krain zostało podzielonych nowymi granicami państwowymi, Górny Śląsk pod wieloma względami stanowił przypadek szczególny. Ów położony wówczas we wschodnich Niemczech region był nie tylko najludniejszym spośród wszystkich, w których w wyniku postanowień traktatów w Wersalu i St. Germain przeprowadzono plebiscyty, lecz także zaliczał się do najważniejszych okręgów przemysłowych Europy. Wytyczona w 1922 roku granica powstała w wyniku tak dalece posuniętego kompromisu, że nie odzwierciedlała ani rzeczywistej sytuacji etnicznej, ani językowej. W pewnym sensie czyniło to Górny Śląsk ze wszech miar nietypową atrakcją turystyczną, gdyż nie było wówczas na świecie drugiego regionu, w którym granicę państwową można było przekroczyć tramwajem czy w kopalnianym wyrobisku, ani też gdzie brama zakładu przemysłowego pełniła równocześnie funkcję przejścia granicznego.